Insurekcja kościuszkowska

Tadeusz Kościuszko został przywódcą powstania, znanego jako insurekcja kościuszkowska w 1794 roku. Został Najwyższym Naczelnikiem Siły Zbrojnej Narodowej. 24 marca złożył uroczystą przysięgę na rynku krakowskim. Tadeusz Kościuszko jako wódz powstania ogłosił powszechną mobilizację i zaciąg do powstańczej armii. Z uwagi na braki w uzbrojeniu wielu żołnierzy - chłopów, uzbrojonych było w przekute kosy, stąd nazwa - kosynierzy. 4 kwietnia 1794 roku armia Tadeusza Kościuszki stoczyła zwycięską bitwę pod Racławicami. Zwycięstwo pod Racławicami, choć nie miało zasadniczego znaczenia dla wojny pomiędzy Rzeczpospolitą a Rosją, było bardzo ważnym wydarzeniem podkreślającym wagę idei obrony Konstytucji 3 maja i niepodległości i mobilizowało ludność Polski i Litwy do wysiłku zbrojnego. Powstanie, pod wodzą Jana Klińskiego i prezydenta miasta Ignacego Wyssygoty Zakrzewskiego wybuchło w Warszawie, pod wodzą Jakuba Jasieńskiego w Wilnie. 7 maja 1794 roku Tadeusz Kościuszko w obozie wojskowym w Połańcu wydał uniwersał połaniecki, drugi pod względem istotności po Konstytucji 3 maja akt polityczny Rzeczpospolitej końca XVIII wieku. Uniwersał połaniecki znosił poddaństwo osobiste chłopów i ograniczał pańszczyznę, wprowadzał też urzędy dozorcze dla rozwiązywania spraw chłopskich. Ograniczenie pańszczyzny było politycznym gestem wobec ludności chłopskiej w obliczu powstania i wojny pomiędzy Rzeczpospolitą i Rosją. Ludność chłopska stanowiła trzon armii kościuszkowskiej. Wsparcie chłopstwa i mieszczan było zasadniczą kwestią dla ewentualnego powodzenia insurekcji kościuszkowskiej. W Warszawie z końcem czerwca 1794 roku mieszczaństwo opowiedziało się przeciwko konfederatom targowickim i w serii samosądów stracono osoby uznane za zdrajców Rzeczpospolitej. Wraz z włączeniem się Prus w interwencję przeciwko insurekcji kościuszkowskiej sytuacja militarna stawała się coraz bardziej trudna. 10 października 1794 roku Tadeusz Kościuszko został ranny i uwięziony przez wojsko rosyjskie w bitwie pod Maciejowicami. Ostatecznie 24 października 1795 roku dokonał się trzeci rozbiór Rzeczpospolitej.